Türkçe Anlam Bilgisi

Bu sayfada anlam bilgisine yönelik konulara yer verilecektir.

Sözcükte Anlam

1. Sözcükte Anlam Özellikleri

Gerçek (Temel) Anlam


Bir sözcüğün zihinde uyandırdığı ilk anlama gerçek anlam adı verilir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Bu yüzden sözlük anlamı da denir.

Örnek

» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.

(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)

» Kör adama kimse yardım etmedi.

(kör: Görme engeli)

» Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.

(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

Yan Anlam

Bir sözcüğün temel anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir.

Örnek

» Bu kokuyu, annem de kullanır.

(koku: Güzel kokmak için kullanılan esans)

» Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor.

(kör: Keskinliği yeterli olmayan)

» Bugün boşum, hiç işim yok.

(boş: İşi olmayan, işsiz.)

Mecaz Anlam

Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.

Örnek

» Ortalıkta savaş kokusu vardı.

(koku: Belirti, işaret)

» Olaylara karşı kör ve sağırdır.

(kör: Duyarlılığını yitirmiş)

» Boş sözlerle beni oyalamayın.

(boş: Bir işe yaramayan)

Terim Anlam

Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.

Örnek

Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…

Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…

Müzik: Nota, portre, sol anahtarı…

Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…

Resim: Portre, palet, tuval…

Futbol: Taç, faul, gol…

» Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.

Örnek

» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)

» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)

» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)

» Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)

» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)

» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)

» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

» Bir sözcük, birden fazla alanda terim oluşturabilir.

Örnek

» Oyunun birinci perdesi bitti. (Tiyatro terimi)

» Kaz, perde ayaklı bir hayvandır. (Biyoloji terimi)





2- Sözcükler Arası Anlam İlişkileri 

Eş Anlamlı (Anlamdaş) Kelimeler
Yazılışları ve okunuşları farklı olmasına rağmen aynı anlamı taşıyan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Eş anlamlılık çoğunlukla Türkçe sözcüklerle dilimize yabancı dillerden girmiş sözcükler arasındadır.

Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimeler

Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir.Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir.

Eş Sesli (Sesteş) Kelimeler

Yazılış ve okunuşları aynı olan; ama anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler.

Örnek

Yol
» Bu yolu takip etmemiz gerek. (yol: Bir yerden bir yere ulaşmak için üzerinde yürüdüğümüz yer) » Kardeşimle birlikte bahçedeki otları yolduk. (yolmak: Çekip koparmak)

Genel ve Özel Anlamlı Kelimeler
Söylenişte tekil olmasına rağmen anlamca geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı sözcükler; anlamca daha dar kapsamlı olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.

Örnek

varlık – canlı – bitki – çiçek – papatya GENEL . . . . . . ↔ . . . . . ÖZEL Yukarıdaki örnekte sözcükler genelden özele doğru sıralanmıştır. Buradaki sözcüklerin en genel anlamlısı “varlık”tır, en özel anlamlısı ise “papatya”dır. Yine bu örnekte “çiçek” sözcüğü, “bitki” sözcüğüne göre daha özel anlamlıdır; “çiçek” sözcüğü, “papatya” sözcüğüne göre daha genel anlamlıdır.